ANADOLU TÜRKMENLERİ 1

TÜRK’ÜN TARİHİ YOLCULUĞU                                       

Oğuzlar, Türklerin en geniş sahaya yayılmış, en kalabalık koludur. Göktürk ve Uygur Türk birliği içindeki Oğuzlar, müstakil devletler kurarak güçlendi. Oğuzlar, Selçuklular, Akkoyunlular, Anadolu beylikleri ve Devleti Ali’nin asli unsurları oldular. Müslüman olunca Türkmen olarak adlandırılan Oğuzlar, İran, Azerbaycan, Anadolu, Suriye ve Balkanlarda göçlerle çok geniş bir sahanın etnik ve kültürel yapısını değiştirdi. Göktürk yazıtlarında görülen Oğuz adı 7. asırda yaygınlaştı. Oğuz boyu 10.asırda TÜRK yerine kullanıldı. Türkmen adı, 10-11.asırda yaygınlaşır ve Oğuz isminin yerini aldı. Türkmen adı, Anadolu’ya Oğuz göçleriyle taşındı. Anadolu’da Oğuzlardan yerleşik olanlara Türk denildi. Türkmen adı Türklerin konar-göçerlerİ için kullanıldı. Konar-göçerlik, hayvancılığın belirli bir nizam içerisinde muayyen yaylak ve kışlaklar arasındaki iktisadi hayattır.

Siriderya boylarındaki Oğuzların 10.yy da Türkmen ifadesi, Mâverâünnehirmüslümanları tarafından İslâmiyet’e giren Oğuzlar için kullanıldı. Türkmen adı “müslüman Türk” anlamında yaygınlaşması İslâmiyet’i kabul ile başladı.  Arapça ve Farsça kaynaklarda Türkmen tabiriyle Oğuzlar’ın kastedildiği anlaşılır. Anadoluya gelen Türkmenlerin yerleşik olanlarına Türk ve konar göçer olanlarına ise Türkmen denildi. Batı ve kuzeydeki konar göçerlere zamanla yörük denildi.

Nizâmülmülk, Türkmenler’inSelçuklular’ın kuruluşunda büyük hizmetlerde bulunduklarını, hânedanın akrabası gibi devlet hizmetinde olmaları gerektiğini kaydeder. Türkmenler Seyhun Boylarında (1153) Horasan’da Sultan Sencer’i yenen Oğuzlar Mâverâünnehir’de Buhara,  Karagöl-Seyhun boylarındaki Cend’e uzanan geniş çöl bölgesinde yurt tutmuştu.

Timur’un oğlu Şâhruh Mirza, İran’ın en geniş kısmını devletine kattı lakin Azerbaycan, Arrân ve Irak’ı Karakoyunlular’a bırakmak zorunda kalmıştı. Karakoyunlular, Şâhruh’un ölümünden (1447) sonra Horasan dışında bütün İran’a hâkim oldular.  Karakoyunlu elini teşkil eden Sa‘dlı, Alpagut, Duharlı, Baharlı ve AğaçerioymaklarıArrân, Azerbaycan ve Irâk-ı Acem’i de yurt tuttular. 1469’da Karakoyunlular’ın yerini Akkoyunlular aldı. Akkoyunlular, Erzincan’ın batısından Horasan’a, Şirvan’dan Basra’ya kadar uzanıyordu. Akkoyunlular devrinde Anadolu’dan İran’a yeni oymaklar gitti. Bunlar Pürnek, Musullu, Koca Hacılu, Avşar, Bayat gibi oymaklardı. 1501’de Akkoyunlular’ın yerine Safevîler geçti. Anadolu’dan İran’a en çok bu dönemde göçler oldu. İran’da Safevîler’den sonra iktidara gelen Avşar, Kaçarlar ve Safevî Türkmenleri tarafından kurulmuştur.

 Orta Türkistan da iç mücadele yüzünden desteklenmeyen Türkmenler, Orta Anadolu’ya çekildi. Türkmenler, Ankara-Konya arasında Haçlı hücumlarına hem Bizans’ın saldırılarına karşı geçilmez set oldu.  Bu Uç Türkmenlerine Horasan’da “diyâr-ı Rûm” denildi ve  12.yy  kadar Rum ile mücadele sürdü.  1146’da Bizans’a karşı kazanılan Düzbel zaferinden sonra Türkmenler yerleşmeye başladılar. Şehirlerde yaşayanlara TÜRK, kırsaldakilere TÜRKMEN denildi. Türkistan ile Anadolu arasında kurulan göç kanalıyla güçlendiler.

Moğol baskısı üzerine Horasan, Azerbaycan, Irâk-ı Acem ve Arrândan Türkmen yerleşik il Anadolu’ya göç etti ve yerleşti. 13. asır ortalarında yerleşik hayat her yerde gelişti ve Türkmenler çoğunluğu teşkil etti.

Kalabalık Türkmen toplulukları Antalya-Denizli Türkmenleri, Kuzey Afrikalı Coğrafyacı İbn Saîd el-Mağribî’ye göre 200.000 çadıra yakındı. Kütahya-Eskişehir Türkmenleri ise 30.000 çadırdı. Bu Türkmenler Marmara ile Batı Anadolu’nun iskânında rol oynadığı şüphesizdir. İbn Saîd, Kastamonu Türkmenleri’nin sayısını 100.000 çadır olarak verir. 

Çepniler, Sinop bölgesinde yaşıyordu. Bunlar, 1277’de Trabzon Rum imparatorunu mağlûp etti. Doğuya doğru ilerleyerek Ordu bölgesinde Bayramlı Beyliği’ni kurdular. Kelkit vadisinde kalabalık bir Çepni grubu vardı. Kuvvetli bir kol 14 yy ikinci yarısında kuzeyde Kürtün, Giresun ve Görele arasındaki yörenin fetih ve iskânında önemli rol oynadı.

Karaman Türkmenleri ise Ermenek, Mut, Silifke, Gülnar ve Anamur şehirlerini içine alan bölgede hayat sürüyordu. Malatya-Maraş bölgesinde Ormanlarda Ağaçeriler vardı. Güneydoğu Anadolu ve Suriye Türkmenleri, Moğol baskısından gelmişlerdi. Memlük kaynaklarında bu Türkmenler’in 40.000 çadırdır. Bozok ve Üçok Oğuz ikili teşkilâtını muhafaza eder.