ANADOLU TÜRKMENLERİ 2

TÜRK’ÜN TARİHİ YOLCULUĞU

Türkmenler, Batı Anadolu ve Marmara bölgeleriyle Karadenizkıyısında Ordu ve Giresun yörelerini fethettiler. Beyliklerin birçoğufethedilen yerlerde kuruldu. Türkmenler, Türk tarihininikinci devri olan Beylikler devrinin kurdular. Türkmen beylikleri sonralarıOsmanlılar tarafından ilhak edildi. Mısır, Suriye ve İran’da yazılmışeserlerde Osmanlı hânedanı Türkmen asıllı olarak anılır. Osmanlıkaynaklarında, Oğuz elinden geldiği ifadeedilir.

 16.Asırda toprağa bağlananTürkmen oymaklarıkışlaklarında, kerpiçten ve taştan evleri vardı. Sivas-Kırşehir arasındaki Uluyörüklerkışlaklarında çiftçilik yapmakta ve kethüdâlar tarafından idareedilmekteydi. Konya yöresinde Atçekenoymaklarısoylu atlar yetiştirmekle mükellef tutuldular için çiftçilik yapmadılar. Batı yörüklerinde umumiyetle “cemaat” adı verilenoymaklar yerleşik hayata geçti.

16.Asırda konargöçerler HalepTürkmenleri ile Bozulus’tur. Halep Türkmenleri, Moğol baskısında13.yy da Antep ve Suriye’ye göçen 40.000 çadırlıkTürkmenler’den çoğunlukla Bozok bakiyeleridir. Üçok kolu ise Çukurova bölgesinde yurt tuttu ve toprağa bağlandı. Maraş, Malatya, Kayseri, Sivas, Yozgatbölgelerine göç etmişler ve kalabalık gruplar halinde İran’a dagitmişlerdi. 16.yy da Halep Türkmenleri’ninBozulus’ta ve Yeni İl’de önemli kolları vardı.Halep Türkmenleri’ni teşkil eden büyük oymaklar Beydili, Bayat,Avşar, İnallı ve Harbendeli’dir. Günümüzde Malatyabölgesindeki Türkmenler’in önemli kısmı Harbendeliler’intorunlarıdır. Bir kol İran’a gitti veHudâbendeli adıyla anıldı. Batı Anadolu’yagöçenler Harmandalı ismini aldılar.

Karkın, Kızık, Acürlü, Peçenek, Dayer, Kınık, Eymir, Bahadırlı Halep Türkmenlerindendir. Halep Türkmenleri Hama, Humus, Şam ve Trablus’ta Türkmen oymaklarıvardı. Bunlar 40.000 Çadırlık Türkmen ulusu,BozulusTürkmenleri, Doğu Anadolu’da göçebe birtopluluktur. Mardin’in güneyindeki topraklarda kışlamakta,Erzincan-Erzurum arasında yaylamakta olup üç koldan oluşur. Diyarbekir Türkmenleri, Dulkadırlı ve HalepTürkmenioymaklarıdır.

Akkoyunlu eli bakiyesiDiyarbekirTürkmenleri’nin başlıca oymakları Tabanlı, Oğulbeyli, Musullu, HamzaHacılı, Çavuldur, Dodurga, Karkın, Alpagut idi. Dulkadıroymakları da Cevid Sultan Hacılı, Köçekli, Avcı, Dodurga, Ceceli,Gündeşli, Çağırganlı, Kızılkocalı, Şam Bayatı, Karkın idi. HalepTürkmenioymakları kolu ise Köpekli Avşarı, GündüzliAvşarı,Harbendeli, Beydili, Acürlü, İnallı Bayat ve Karakoyunlu obalarıdır. 

            Sivas’ın güneyinde Mancılık, Gürün ve Hekim Hanıarasındaki yörede yaşayan oymaklar Osmanlı tahrirlerindeYeni İl Türkmenleridir. Vergileri III. Murad’ın annesiNurbânu’nun Üsküdar’da yaptırdığı caminin evkafına bağlandı ve topluluğa Üsküdar Türkmenidir. Yeni İlbiri Dulkadırlı’ya, diğeri Halep Türkmenleri’ne mensup olmak üzere ikikoldur. Halep Türkmenleri’ne mensup kola YabanEri denildi. Dulkadırlı kolu iseçiftçilik yapar.Yaban Eri  Beydili boyuna mensup obalardır.

Dulkadırlı eli Maraş, Elbistan ve Yozgat yörelerinde yurttutmuştur. Dulkadırlı elinin Bozulus ve Yeni İl arasında kolları olduğugibi kalabalık bir grubu da İran’a gitti. Bu kol orada Zülkadr adıylaanıldı.

Büyük Dulkadıroymakları Karacalı (Yazır,Sevinçli, Oruçbeyli, Ulaşlı, Urcanlı, Kazancılı, Söylemezli), DokuzBişanlı (Karkın, Hacılar, Dokuz Koyunlu, Karamanlı),Cerid (Mamalı, Oruç Gazili, Kara Hasanlı), Kavurgalı,Döngeleli, Akça Koyunlu (Mûsâ Hacılı-Mûsâcalı-Çalışlı),Eymir, Çimeli, İmanlı Afşarı, Çağırganlı, Gündeşli, Tecirlidir.

Dulkadırlıelinin Bozok’ta oymakları:Akçalı, Kızıl Kocalı, Akça Koyunlu, Şam Bayatı, Sevgülen, Çiçekli.Dulkadırlı elinin Kadirli ve Kozan sancaklarında da kolları vardı.

Sivas-Kırşehir arasındaki bölgedeki Uluyörükler; Şarkpâre, Ortapâre ve Yüzdepâreadlı üç kola bölük deniliyordu. Uluyörük’ün İlhanlılar veyaonların Anadolu’daki halefleri Eretnalılarzamanında oluştu.Oymakları İlbeyli, Çepni, Ak Salur,Gerampa, Tostlu, Çungar, Ustahacılı (Ustacalu-Ustaclu), Dodurga,Turgutlu, Karakeçili, Akkoyunlu, İnallı, Çavurçu idi.

 Konya, Akşehir,Aksaray ve Karaman yörelerinde Türk oymakları Selçuklulardan beri soylu atlar yetiştirdi.iyordu. Atçekenoymaklarıdenildi. Yöredeki oymaklar: Hocantılı (Hucendli), Yapa, Çepni, Kayı, Peçenek, Tatar (Moğol),Bektaşlı, Bozkırlı, Urunguş, Hintli, Bozdoğan, Cemallı (Ürgüp),Bereketli, Yahyalı (Yavaş Karahisarı).

İç İl’deki büyük oymaklar OğuzHanlı (Selinti ve Anamur), Bozkırlı (Taşlık Silifke), Hoca Yunuslu(Gülnar), Beydili (Gülnar), Bozdoğan (Silifke), Şamlı idi (Taşlık Silifke).

Çukurova bölgesinde oymak teşkilâtını muhafaza edenler KaraÎsâlı, Kosun, Kuştemir, Ulaş, Gökçeli ve Elvan boylarıdır.16. Asır sonları Anadolu’daki Celâlî hareketleri Orta Anadoluya felâketgetirdiği gibi Uluyörük, Ankara yörükleri ve Atçekenleri dağıttı. Obaların da düzeni bozuldu.

            DoğuAnadolu’da yaşayan Bozulus 1613de Orta Anadolu’ya geldi.Bozulus’un bir kısmı eski yurdunda kaldı. Devlet Bozulus’ungeldiği yere gönderilmesini emrettiyse de bu emir uygulanamadı ve Bozulus Orta Anadolu’da yerleşti. Bazıoymakları Batı Anadolu’ya ve Ege adalarına gittiler. Osmanlı Devleti, 1691Türkmen oymaklarının harap yerlere yerleştirilmesine girişti. Dört kola ayrılan Bozulusobaları iskan oldu.

Dânişmendli Türkmenleri Aksaray, Aydın yöresinde iskân edildi. Dulkadırli eline mensupyirmi kadar oymak Çukurova’da Ayas, Berendi ve Kınık’ayerleştirildiyse de bu iskân başarılı olmadı. Çukurova’nın doğu kısmı 1865 e kadar oymaklarakışlak oldu.

 Halep – Menbic yöresine İlbeyli oymağı yerleştirildi. İlbeylilergünümüzdeyöredeHalep Türkmenleri’nemensup olarak Hama, Humus ve Trablus çevrelerinde dağınık şekildeyaşayan oymaklarıniskânında başarı sağlanamadı.

OsmanlıAneze Arapları tarafından köyleri yıkılan-haraca bağlanan Rakka bölgesini şenlendirmek içinbir teşkilât kurarak Beydili’nin Halep Türkmenleri ile Yeni İl’e mensupbütün obalarını, Bozulus’un göç etmemiş kalıntısını, HalepTürkmenleri ile Yeni İl’e bağlı diğer oymaklarıBelih ırmağınınAkçakale’den Rakka’ya kadar uzanan kıyısında yerleştirdi.

Buoymaklar bir yıl sonra Anadolu’ya kaçtılarsa da çoğu tekrar iskânyerlerine gönderildi ve kaçmamaları için bazı tedbirler alındı. Devlet buiskânda ısrarcı olmuş, Türkmenler pek çok acı çekilmişti.Anezeurbânının hücumlarını Rakkabeylerbeyiliği ve yerleştirilen oymaklarla önleyebileceğine inanmıştı.

Yöre Türkmen oymaklarının yaşamasına uygun değildi.Anezeler, Rakkadan uzaklaştırılamadı,Türkmenler’leurbân arasında çatışmalar çıktı. RakkaTürk oymakları için bir sürgün yeri halinegeldi. Tedbirlere rağmen Rakka ve Urfa bölgesineyerleştirilen oymaklardan çoğu ayrı zamanlarda Anadolu’yakaçtı. Beydili, Baraklar ve diğer bazıoymaklar 19.yy da Rakka’yıterkettiler. Rakka iskânında büyük ıstırap çeken Beydililer,Baraklar bir asırdır Gaziantep yörelerde yaşamaktadır.

 19.yy daÇukurova’da âyanların hâkim olduğu dönemde Avşar, Bozdoğan,Cerid ve Tecirli oymakları öne çıkmıştı. Fırka-i Islâhiyye’nin çalışmalarısonucu fırsat buldukça yağmalama hareketlerine girişiyordu. TecirlilerOsmaniye, Ceridler Ceyhan kazası dahilinde yerleşti. Bozdoğanlar daKadirli ve Ceyhan kazalarında iskân edildi. Avşarlar ise Pınarbaşı,Tomarza, Sarız kazalarındaki yetmişten fazla köyde iskan oldu.